Upravljanje otpadom u Zrenjaninu

Upravljanje otpadom u Zrenjaninu

Samo 19 odsto ukupnog komunalnog otpada u Srbiji je u toku 2020. godine odloženo na sanitarne, dok je ostatak otpada završio na nesanitarnim deponijama, piše u Programu upravljanja otpadom za period od 2022. do 2031. godine, koji je Vlada Srbije usvojila pre nekoliko meseci.

U toku 2020. godine stvoreno je 2,95 miliona tona komunalnog otpada, a samo 558 hiljada tona je odloženo na sanitarne deponije, odnosno one koje su projektovane i rade u skladu sa evropskim propisima.

Zrenjanin bi trebalo da ima sanitarnu deponiju, ali sudeći po nedavno pokrenutoj inicijativi za realizaciju projekta javno-privatnog partnerstva (o čemu će biti još reči) za zatvaranje i sanaciju-remedijaciju postojeće, Zrenjanin ima smetlište. Tako stoji u zvaničnoj inicijativi, usvojenoj kao dopuna dnevnog reda na pretposlednjoj sednici gradske skupštine.

Osim smetlišta, koji se u kolokvijalnom govoru zove deponija, jer ima lokaciju i relativno je uređena, na teritoriji grada postoji zvanično popisanih 27 divljih deponija, nekoliko u gradu i u svim selima na teritoriji grada.

Za njihovo uklanjanje izdvaja se novac iz gradskog budžeta a divlja deponija u Perlezu ove će godini biti sanirana (po ko zna koji put) pokrajinskim parama.

“Eko Maber inženjering” doo iz Pančeva u naredne tri godine uklanjaće divlje deponije na teritoriji grada Zrenjanina. Ovo preduzeće bilo je jedini ponuđač na tenderu koji je Gradska uprava raspisala početkom oktobra prošle godine.

Pančevci su za trogodišnji posao uklanjanja divljih deponija ponudili nešto manje od 150 miliona dinara, bez PDV-a, koliko je namenjeno za ovaj posao. Zajedno sa PDV-om, uklanjanje divljih deponija u naredne tri godine koštaće nas 179.875.800 dinara.

Za sanaciju divlje deponije u Perlezu, za koji je pokrajina izdvojila 9,5 miliona dinara, trenutno je u toku postupak javne nabavke.

Deponija u Zrenjaninu ni svojim kapacitetima ni tehnologijom odavno ne zadovoljava potrebe grada.

Glavna deponija komunalnog otpada u zrenjaninskoj opštini se nalazi na južnom kraju grada na 1,7 km udaljenosti poslednjih kuća u naselju. Deponija je nepravilnog geometrijskog oblika površine 6,71 ha. Procenjena prosečna visina odloženog otpada iznosi oko 4 metra, na osnovu čega je računskim putem dobijeno, da se na ovoj deponiji nalazi približno 268.400 kubnih metara otpada. Deponija je delimično ograđena, a otpad je izmešan sa zemljom i prekriva se slojem inertnog materijala po potrebi, što stvara uslove da vazdušne struje i lokalne životinje raznose otpad po okolnom zemljištu. Na deponiji se uglavnom odlaže komunalni, građevinski i neopasni medicinski otpad.

Prema podacima JKP “Čistoća i zelenilo” koje upravlja deponijom, svaki stanovnik Zrenjanina u proseku generiše jedan kilogram komunalnog otpada dnevno, a stanovnik sela u proseku od 0,5 do 0,7 kilograma otpada dnevno.

Sve to završi na koliko toliko uređenoj deponiji u Zrenjaninu ili na nekoj od divljih na obodima sela. Neka sela, kao Perlezi, imaju čak tri divlje deponije.

Na gradskoj deponiji u Zrenjaninu, zbog neadekvatnog odlaganja otpada, vrlo često dolazi do samozapaljivanja. Poslednji put deponija je gorela avgusta prošle godine. Gusti dim sa deponije vrlo brzo proširi se na čitav grad.

Tek kada se dogodi takav ekološki akcident, građani mogu da saznaju o nešto o planovima gradske vlasti u vezi sa deponijom. U poslednjem slučaju, da će sadašnja biti rekultivirana.

Ceo proces, od rekultivacije do formiranja regionalne, odvija se na netransparentan način. Jedan od razloga za netransparentnost sigurno je i burna polemika koje se 2006. godine u javnosti odvijala oko lokacije na kojoj bi trebalo da se formira regionalna deponija.

Državni plan o upravljanju otpadom

Prema već pomenutom planu o upravljanju otpadom, na državnom nivou, Zrenjanin se nalazi među većom grupom gradova koji bi deponije ili centre za upravljanje otpadom, po priznatim standardima mogli da dobiju do 2030. godine. Do 2030. godine planira se otvaranje regionalnih centara za upravljanje otpadom u Novoj Varoši, Beogradu, Kruševcu, Kragujevcu, Valjevu, Požarevcu, Vranju, Novom Sadu, Inđiji, Somboru, Smederevu, Pančevo, Kraljevu, Nišu, Zrenjaninu i Vršcu.

U planu stoji da Vršac, Zrenjanin i Smederevo neće imati sopstvene sanitarne deponije u okviru Regionalnih centara za upravljanje otpadom.

To bi značilo, da Zrenjanin neće imati svoju sanitarnu deponiju, odnosno da se ona, kao posebna jedinica, neće posebno formirati nakon sanacije postojeće, nego će se problem odlaganja svih vrsta otpada rešavati u okviru Regionalnog centra.

Dakle, vraćamo se na regionalne centre za upravljanje otpadom, što je ideja od 2006, modifikovana i revidirana 2011. godine.

Ideja o regionalnoj deponiji za nekoliko opština, prvi put se pominje 2006. godine.

Grad Zrenjanin je tokom 2006. godine inicirao izradu Regionalnog plana upravljanja otpadom za opštine Zrenjanin, Sečanj, Titel i Kovačica, da bi početkom 2007. godine, dokument bio dostavljen opštinskim službama. Izradu projekta finansirao je pokrajinski Sekretarijat za arhitekturu, urbanizam i graditeljstvo. Revizija regionalnog Plana upravljanja otpadom za grad Zrenjanin i opštine Sečanj, Titel i Kovačica. Usled nejasnog statusa opštine Žitište, koje je po Nacionalnoj Strategiji upravljanja otpadom iz 2003. godine pripalo zajedničkom Regionu, grad Zrenjanin je bilo u obavezi da izradi Prethodnu studiju opravdanosti, s obzirom da populacija obuhvaćena ovim opštinama iznosi oko 193.000 stanovnika. Zbog finansijske nemogućnosti da sprovede izradu ovog projekta, kao i neslaganja unutar same opštine Zrenjanin oko izbora potencijalne lokacije za izgradnju regionalne deponije i nove zakonske regulative koja je u međuvremenu stupila na snagu, projekat nije bio realizovan u potpunosti, da bi 2011. godine, na osnovu mišljenja pokrajinskog Sekretarijata za zaštitu životne sredine i održivi razvoj, bilo neophodno pristupiti njegovoj reviziji.

Šta donosi revizija?

U studiji koju je izradio Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu, između ostalog, stoji da se smeće organizovano iznosi na 89 odsto regiona. Međutim i pored toga, stanovnici uglavnom ruralnih oblasti, često odlažu svoj otpad na lokalna divlja smetlišta ili na razna druga mesta van naselja. Cene usluga su dovoljne za prostu reprodukciju ali ne i za nabavku nove opreme i vozila. Za kupovinu novih vozila, kontejnera i ostale opreme neophodna su sredstva opštine, donacije i delom krediti. Treba napomenuti i da je ekonomska, odnosno kupovna moć korisnika usluga jako niska. Na žalost, postojeća zakonska regulativa onemogućava formiranje ekonomskih cena usluga sakupljanja, odvoženja i deponovanja otpada. Opštinska JKP nemaju reciklažna dvorišta za primarnu selekciju, ali imaju planove u vezi sa reciklažom. Sakupljanje sekundarnih sirovina u organizaciji JKP je razvijeno u izvesnom procentu u pojedinim opštinama i to se uglavnom odnosi na sakupljanje PET ambalaže. Postoje individualne inicijative koje se realizuju preko manjih privatnih firmi za sakupljanje reciklabilnog materijala. Ove firme se bave isključivo sakupljanjem i daljom distribucijom reciklabilnog otpada.

Sakupljeni otpad se transportuje auto-smećarima, auto-podizačima, kamionima sandučarima ili traktorima, do lokalne komunalne deponije ustvari smetlišta gde se odlaže bez prethodnog tretmana. Karakteristično za sve opštine Regiona, kao i za najveći broj opština u Republici Srbiji je da na komunalnim deponijama, pored ostalih nedostajućih sadržaja, nedostaju i kolske vage, što znači da se ne vrši nikakvo merenje količine otpada koje se sakuplja i deponuje. Utvrđivanje sastava i količine otpada se bazira isključivo na subjektivnim procenama lica iz opštinske uprave i JKP uključenih u upravljanje otpadom.

Komunalne deponije su zapravo lokacije gde se otpad odlaže bez kontrole i bez osnovne opreme za zaštitu životne sredine. Ne registruje se ni vrsta ni količina otpada. Deponije nisu građene po projektnoj dokumentaciji koja uključuje mere zaštite životne sredine (zemljišta, podzemnih i površinskih voda, vazduha) već su neuređene lokacije, nemaju (upotrebnu) dozvolu, otpad se nepravilno odlaže. Postoji ugroženost životne sredine zbog pojave požara, procednih voda, izdvajanja metana i ugljen dioksida i neprijatnih mirisa. Ne postoje merni uređaji za kontrolu zagađenja vazduha i vode na deponijama. U najboljem slučaju, deponije imaju jedan prilazni put, a većinom su bez ograda i kapije i bez obezbeđenja. Generalno, deponije ne zadovoljavaju propise iz oblasti zaštite životne sredine, lokacije nisu u saglasnosti sa nacionalnom i regulativom EU za izbor lokacija za odlaganje otpada.

Regionalni centar u Zrenjaninu

Najvažnije zaključne stavke Revizije regionalnog Plana upravljanja otpadom za grad Zrenjanin i opštine Sečanj, Titel i Kovačica, ogledaju se u sledećem:

definisan je budući Region za upravljanje otpadom sa centrom u Zrenjaninu i pripadajućim opštinama Sečanj, Titel i Kovačica, koji broji 193.368 stanovnika.
definisani su svi subjekti i podela odgovornosti u oblasti upravljanja otpadom na lokalnom i nacionalnom nivou.
izvršena je analiza Nacionalnog i EU zakonodavstva u oblasti upravljanja otpadom.
izvršen je uvid u stanje i rad komunalnih preduzeća po opštinama, uz ocenu da je oprema za sakupljanje i mehanizacija na nezadovoljavajućem nivou.
s obzirom da Zrenjanin predstavlja najveći ekonomski, administrativni centar i da ima najveći broj stanovnika u posmatranom Regionu, samim tim i generiše najveće količine otpada, Planom je predviđeno da lokacija buduće regionalne deponije bude u Zrenjaninu.
u Planu su razmatrane tri potencijalne lokacije za izgradnju buduće sanitarne deponije u skladu sa „Studijom prostornog razmeštaja regionalnih deponija i transfer stanica na teritoriji AP Vojvodine“ (Zavod za urbanizam Vojvodine, 2005) i Uredbom o odlaganju otpada na deponije („Službeni glasnik RS“ broj 92/2010). FTN kao izrađivač Plana predlaže da se izgradnja buduće regionalne sanitarne deponije, koja će zadovoljiti najviše sanitarno tehničke standarde locira u blizini već postojeće gradske deponije, ali se ostavlja i prostor za eventualnu izradu posebne Studije vrednovanja za izbor mikrolokacije za izgradnju regionalne deponije čvrstog komunalnog otpada. Planom je predviđeno da opštine Sečanj, Titel i Kovačica s obzirom na relativno malu udaljenost od grada Zrenjanina i veoma male količine produkovanog otpada na godišnjem nivou, ne poseduju transfer stanice, odnosno da sav otpad koji prethodno ne izdvoje na svojoj teritoriji, direktno transportuju na regionalnu deponiju. Predviđeno je da skupljanje otpada i transport do regionalne deponije, ostaje u nadležnosti opština, odnosno opštinskih komunalnih preduzeća, uz formiranje posebnog preduzeća JKP „Regionalna deponija Zrenjanin“ za upravljanje regionalnom sanitarnom deponijom i pratećim elementima. Definisani su predlozi organizacione strukture upravljanja JKP „Regionalna deponija Zrenjanin“, sa ili bez uspostavljanja javno-privatnog partnerstva

Date su preporuke za sanaciju divljih deponija i gradskih smetlišta.

I sada stižemo da inicijative sa početka.

Privatni partner za sanaciju smetlišta

Skupština grada Zrenjanina pokrenula je inicijativu za izradu i sprovođenje projekta javno-privatnog partnerstva za realizaciju projekta zatvaranja i potpune sanacije – remedijacije postojeće gradske deponije – smetlišta u Zrenjaninu. Predmet projekta je realizacija zatvaranja i potpune sanacije – remedijacije postojeće gradske deponije – smetlišta u Zrenjaninu, u skladu sa odredbama Zakona o javno-privatnom partnerstvu i koncesijama (”Službeni glasnik RS”, br. 88/11, 15/16 i 104/16) i Zakona o upravljanju otpadom (”Službeni glasnik RS”, br.36/09, 88/10, 14/16 i 95/18 – dr.zakon). nicijativa se pokreće radi izbora najoptimalnijeg načina finansiranja zatvaranja i potpune sanacije – remedijacije postojeće gradske deponije – smetlišta u Zrenjaninu, a u cilju smanjenja troškova javnog partnera i podeli rizika i odgovornosti za vreme trajanja javno-privatnog partnerstva.

Gradonačelnik grada Zrenjanina dobio je ovlašćenje da obrazuje i imenuje Stručni tim koji će sačiniti predlog projekta, predlog koncesionog akta, izraditi konkursnu dokumentaciju i preduzeti sve ostale radnje koje prethode postupku izbora privatnog partnera, u skladu sa odredbama Zakona o javno-privatnom partnerstvu i koncesijama i drugih propisa kojim se bliže uređuje ova komunalna delatnost.

Prema ovoj informaciji privatni partner saniraće postojeće smetlište. Ako se vodimo elementarnom logikom, privatnom partneru biće poverena i usluga upravljanja otpadom u budućem regionalnom centru.

Analiza je sačinjena u okviru projekta Strategija razvoja komunalnih delatnosti u Gradu Zrenjaninu koji je podržala Fondacija za otvoreno društvo Srbija.