Navigacija
Na internetu se o zrenjaninskom Kombinatu „Servo Mihalj“, ne može naći ni jedna valjana istraživačka studija o razlogu sunovratu ovog „industrijskog giganta“. Zanimljivo je da zrenjaninski novinari nisu imali moralnu potrebu niti entuzijazma da napišu takvu vrstu tekst o zrenjaninskom Kombinatu, iako su decenijama bili svedoci propadanja i siromašenja grada u kojem žive.
Kombinat su činile uglavnom poljoprivredna i prehrambena industrija. Mnogi greše kada tu svrstavaju fabrike poput „Šinvoza“, „Radijatora“, „Metaloprogresa“ , „Brodogradilišta – Begej“ itd. Te fabrike nisu spadale pod okrilje Kombinata, iako su i to fabrike koje su uporedo propadale s Kombinatom. Zato je velika zabluda kada se govori o propasti zrenjaninske privrede, novinari se odmah uhvate podatka da je IPK „Servo Mihalj“ činilo 50-ak fabrika, a ustvari ako se tu dodaju fabrike koje nisu bile u sastavu IPK „Servo Mihalj“, onda se tu može govoriti o jezivom broju fabrika koje su naprosto kataklizmično zbrisane u periodu tranzicije. Siguran sam da je taj broj trostruko veći.
U Zrenjaninu su postojale fabrike sa dugo-vekovnim tradicijama poput „ZIP-a, Zrenjaninska industrija piva“, čije postojanje datira iz 1745. godine; „Luxol“, hemijska industrija koja je osnovana 1844. godine; zrenjaninska šećerana koja je počela s radom 1914. godine, itd.
Zahvaljujući ovim fabrikama, stvorena je infrastruktura grada (luka, železnica i putevi) koja je posle omogućila stvaranje industrijskog kompleksa koji je započet pedesetih godina prošlog veka. To je privuklo veliki broj ljudi iz ruralnih krajeva cele Jugoslavije, da se nasele u Zrenjaninu i u okolnim mestima, jer je tada bila velika potražnja za radnom snagom, bila je obezbeđena puna zaposlenost svih prerađivačkih kapaciteta, stalno se povećala produktivnost rada,životnog standarda, dobiti i razvoja celog regiona.
Primarna delatnost novoosnovanih fabrika se uglavnom oslanjala na poljoprivredu, jer je Zrenjanin tada imao oko 110 hiljada hektara površine obradivog zemljišta od kojeg je 48% bilo u vlasništvu društvenog sektora iz kojeg 10. Januara 1953. godine, izrasta industrijski poljoprivredni kombinat (IPK) „Servo Mihalj“.
Kombinat dobija ime po krojačkom radniku, sindikalnom aktivisti, revolucionaru, istaknutom borcu za narodna prava i narodnom heroju, Servo Mihalju koji je streljan na Banjici 19. Septembra 1941. godine.
Radne organizacije (OUR) – članice složene organizacije
(SOUR) koje su činile sistem IPK “Servo Mihalj” – Zrenjanin
Poljoprivredne organizacije:
PD „Zrenjanin“ – Zrenjanin
ROK „Zadrugar“ – Zrenjanin
PO „Begej“ – Žitište
PIP „Srednji Banat“ – Sečanj
PIK „Đura Jakšić“ – Nova Crnja
PIO „Biserno ostrvo“ – Novi Bečej
Ribarsko gazdinstvo „Ečka“ – Lukino Selo
PD „Boka“ – Radanovići
Prehrambene industrije
Fabrika šećera „Zrenjanin“ – Zrenjanin
Fabrika šećera „Banaćanka“- Nova Crnja
„Dijamant“ – industrija ulja – Zrenjanin
Fabrika ulja „Banat“- Nova Crnja
„Žitoprodukt“- Zrenjanin
„IPOK“ industrija prerađevina od kukuruza – Zrenjanin
„BEK“ industrija mesa i prerađevina od mesa – Zrenjanin
„Begej“ fabrika stočne hrane sa kafilerijom – Zrenjanin
„Stočar“ fabrika za proizvodnju i preradu živine – Zrenjanin
„Juko“ fabrika živinskog mesa – Žitište
„ZIP“ industrija piva, alkohola i sirćeta – Zrenjanin
„Mlekoprodukt“- Zrenjanin
Ostale radne organizacije
TPI – Tehnološki, poljoprivredni institut – Zrenjanin
TE-TO – Termoelektrana i toplana – Zrenjanin
SIT – Saobraćaj i transport – Zrenjanin
„Budućnost“ štamparija – Zrenjanin
„Društveni centar“ – Zrenjanin
Centar za obrazovanje i kulturu – Zrenjanin
ERC – Elektronsko -računarski centar – Zrenjanin
Interna banka „Servo Mihalj“ – Zrenjanin
UTRO „Vojvodina“ ugostiteljstvo – Zrenjanin
„Servo Mihalj“ komerc – Zrenjanin
Ostala industrija
“Jugoremedija” fabrika lekova Zrenjanin
“Luksol” fabrika hemijskih proizvoda Zrenjanin
“Toza” fabrika kože Zrenjanin
“DIZ” fabrika duvana Zrenjanin
“Banat-seme” centar za doradu semena Zrenjanin
IPK „Servo Mihalj“, 20. Oktobra 1980. godine, dobija kao posebno društveno priznanje za stvaralaštvo i rad od opšteg značaja za razvitak SFRJ u oblasti poljoprivrede i prehrambene industrije, AVNOJ-evu nagradu koja je bila najveće priznanje u bivšoj Jugoslaviji. Ono je čuvano u prostorijama zrenjaninske šećerane. Nakon njenog bankrota i izvršene kasacije mašina, ram ovog priznanja je pronađen u nekom od isečenih pogona, bez bronzane kolajne koja je verovatno završila u nekom od reciklažnih centara.
Propadanje kombinata počinje početkom 90-tih godina prošlog veka i traje sve do današnjih dana. Jedine dve preostale fabrike iz tog kompleksa koje i danas rade su fabrika ulja „Dijamant“, koju je privatizovao hrvatski „Agrokor“ koji je u vlasništvu kontraverznog biznismena Ivice Todorića i „Mlekoprodukt“, koji je takođe privatizovan od strane Francuske multinacionalne kompanije „Bongren“.
Ovakav primer industrijskog organizovanja (u Kombinate) se mogao susretati duž cele Jugoslavije, obilaskom gradova u Srbiji imali smo prilike da se susrećemo s pričama ljudi koji su tvrdili kako su baš njihovi gradovi u vreme postojanja SFRJ bili najjači industrijski centri, od Novog Pazara, Kragujevca, Surdulice, Novog Sada, Vršca, Subotice… Teško je osporavati tvrdnje tih radnika ili takmičiti se koji je grad zaista bio bolji, lepši i industrijski jači, u vremenu kada je sve uništeno i ništa od toga više ne radi.
Radili smo veliki broj intervjua s ljudima koji su bili na rukovodećim pozicijama u vreme postojanja IPK „Servo Mihalj“ i svi do jednog tvrde da je uzrok nestanka zrenjaninskog Kombinata, to što su dobro organizovani Kombinati kontrolisali ogromnu količinu robnih i novčanih tokova i da su time postali velika smetnja saveznim i republičkim organima vlasti (čitaj – političarima) kao i bankama. Tadašnja udruženja banaka Jugoslavije preko saveznih organa uspevaju da izdejstvuju Zakon o zabrani kombinatima da se bave bankarskim poslovima. Tu je onemogućeno da fabrike dobijaju podsticajne kredite po povoljnim kamatama i tu je ugrožen razvoj i funkcija likvidnosti preduzeća. U isto vreme donosi se i Zakon o obaveznoj transformaciji Kombinata, a totalni raspad počinje ratovima na prostoru bivše Jugoslavije.
Robert Fai
